Marknad for populisme

K orleis kan me kjenne att eit populistisk parti­ eller ein populistisk politikar? Korleis skal me skilje mellom populistar og ikkje-populistar? Slik vert gjerne problemet formulert.

Feil ende. Kan hende byrjar vi i feil ende. For viktigare enn å plassere og avgrense populismen, er det å forstå han – og skuvet bak. Kva er det som ligg bak suksessen til dei populistiske partia?

Politikk kan forklarast som ein marknad. Politikarar kan tilby så gode løysingar dei måtte ynskje, men det hjelper ikkje så lenge ingen­ etterspør politikken. Andre gonger er det nok å trykke på de rette knappane – fordi etterspurnaden allereie er der.

I dokumentaren Right America: Feeling Wronged frå 2009 blir nokre få av dei 58 millio- nane som stemte for John McCain i 2008 intervjua. Dei teiknar eit skarpt skilje mellom «ekte amerikanarar med gode, kristne verdiar» og «eliten i Washington». Skepsisen til media er stor, men ikkje større enn avskyen mot Obama.

Ikkje i eit vakuum. Dokumentaren viser tydeleg at det USA me ser under Trump ikkje starta­ med hans kandidatur. Tvert i mot trykka han på dei riktige knappane og mobiliserte dei som alle- reie hadde noko uteståande – vere seg med «kyst-eliten», «utviklinga­» eller «gudløysa».

Populismen oppstår ikkje i eit vakuum. Grunnen til at så mange populistar lykkast, er fordi dei har fingeren på pulsen og tilbyr det mange allereie vil ha. Det handlar ikkje nødvendigvis om konkret politikk, men om at nokon­ kjem og tar eit oppgjer med «etablerte sanningar» og det «politisk korrekte».

Teoriar om tilbod og etterspurnad i den politiske marknaden er skildra av den nederlandske statsvitaren Cas Mudde i boka Populism: A Very Short Introduction . Boka fortel om eit slags naturgjeve og populistisk reservoar som berre ligg og venter. I alle samfunn vil det alltid vere nokre som ikkje kjenner seg høyrt, og som vil at nokon skal tale deira sak.

Så kvifor ser me med uro på at populistiske parti veks seg større? Viss dei vinn fram i ein konkurranse om stemmer, og gir oss det me etterspør, kva er problemet? Bli med vidare.

Ulik problembeskriving. I statsvitskapen blir nokre problem omtalt som «wicked problems». Dette er problem kor ikkje berre løysinga på problemet er uklar, men òg problemforståinga.

Det kan vere usemje om kva som eigentleg er problemet på grunnlag av skilnadar i verdiar mellom dei som skal ta ei avgjersle­. Er problemet i innvandringspolitikken at for mange kjem eller at me tar imot for få? Er problemet i integreringspolitikken manglande vilje frå flyktningane si side eller manglande vilje frå staten og kommunane si side? Eller ligg det ein anna plass?

Når ein til og med må spørje om kva som eigentleg er problemet, er løysinga endå lengre borte enn til vanleg. Difor er det urovekkjande at populistar ofte kjem med enkle svar – både på kva som er problemet og korleis det same problemet kan løysast.

I innvandringspolitikken er problemet at det kjem for mange. Løysinga er å stenge grensene. I integreringspolitikken er problemet at dei ikkje er som oss. Løysinga er å gjere dei meir like oss, til dømes gjennom forbod mot religiøse hovudplagg. I klima- politikken er problemet at det blir brukt pengar på klimatiltak. Løysinga er å ignorere klimaendringar.

På vegne av folket. Slik kan ein halde fram med døme på korleis slagordet til populistane er at det enkle nesten alltid er det beste. Det gir kanskje gjenklang hos dei som har venta på nokon som kan røske opp i politikken. Men i eit moderne, demo- kratisk system kan ein ikkje berre­ tenke på kva som er enklast­. Også andre­ faktorar speler inn når problem skal defi- nerast og løysast.

Og difor er veksten til parti som hevdar at dei berre snakkar på vegne av folket så urovekkande. Ikkje berre fordi dei lanserer forslag som er urealistiske og enkle, men òg fordi dei pressar andre politikarar til å bli like lettvinne.

Kan hende er det noko i løftet om at det enklaste ofte er det beste. Men det er i kvardagslivet. Politikken har ei anna logikk.

Vart publisert i Vårt Land 3. oktober 2018.