Forskjell på folk?

Finnest taterane i dag? Knut Vollebæk som leiar Tater-/romani-utvalet, skriv godt om spørsmålet i Vårt land, 28.10.

Internasjonal historie viser at taterane har vore ei forfølgt folkegruppe i århundrer og norske taterar har vist til den historia. Forskarar har til ulike tider sett nærare på spørsmålet om opphavet til norske taterar utan at me finn så klare svar hjå dei. Kaspar Flekstad (1949) viste i si tid til at dei fleste var blåøygde og lyshåra nordmenn som av ulike grunnar var blitt omreisande og som utførte arbeidsoppgåver som ingen ville ha. Andre, mellom anna Anne Minken (2009), er ikkje overtydd om at Flekstad hadde heile sanninga. Martin Johan Mathiassen Skou (1849-1919), var av omstreifarslekt. I 1893 gav han ut boka «Paa Fantestien» for å vekka staten til ansvar så folket hans kunne få betre kår.

I boka gir han uttrykk for ei svært så dobbel haldning til familien si fortid. På den eine sida viser han til at forfedrene hans var norske familiar, med eitt unntak: ei kvinne som kom frå Sverige.

På den andre sida omtalar han seg sjølv som «horta romani», ei ekte romanisjel. Mathiassen Skou held fast på begge opphavsforklaringa, også etter å ha undersøkt historia nærare. Kvifor gjorde han det når han samstundes visste at han var «vestlending»?

Skou kjende taterkulturen. Han kunne språket deira og han kjende til religionen, Alakotrua, som han hadde fått overlevert frå ein gamal mann; ein religion som gav levereglar for eit folk på vandring. Dei skulle ikkje røpa løyndomane, ikkje gifta seg med fastbuande, men hjelpa andre omstreifarar. I tillegg hadde han levd «på fantestien» som han sjølv kalla det. Han fekk utdanning som lærar, og hadde han levd i dag, ville han nok sagt at han hadde identitet som tater.

I dag er det truleg fleire tusen nordmenn som reknar seg å vera av taterslekt (St.meld. nr 15 (2000-2001)). Då er det eigentleg lite interessant å spørja etter opphav og historie. Gjennom generasjonar har dei levd med taterkulturen som sin eigen; levereglar, kultur, samhald og livsstil. I dag er det mange som blankpussar denne  identiteten. Andre strever med slektshistoria og vil helst «vera i fred». For dei som vil definera seg som reisande i dag og for dei som har slektshistoria knytt til taterkuturen, er det sjølvsagt viktig å bli respektert med sin eigen identitet. Og den respekten kan ein gi, uavhengig av korleis ein tolkar historisk opphav. Sjølv håper eg at eg har lukkast med det når eg har skrive om taterane, Skou som einskildperson, og taterane som gruppe, i boka: "Garborg og Skou - forskjell på folk?"

Minoritetar har dessverre det til felles at det store fellesskapet har tråkka på dei. Det skal den oppveksande slekta læra om slik at dei ikkje gjer slike feil på ny. Dei må derfor ha kunnskap om minoritetane som høyrer til i landet vårt.

Menneskeverdet kan aldri bli mindre enn det, og det er uavhengig av prestasjon, alder, helse, bakgrunn, etnisitet, kjønn, legning mm. Ei rett forståing av dette vil setja elevane i stand til å møta også nye minoritetar og situasjonar der ein utifrå eit likskapsideal kan koma i fare for å tråkka på den som er annleis.

Det blir peika på at læremidlene er for dårlege når det gjeld minoritetar. Læreplanmåla skal styra undervisninga og mange lærebøker dekkjer måla, men forfattarane er ikkje forplikta til å syta for at det er slik. Det er læraren si oppgåve. Han kan undervisa utan ei fast lærebok om han finn det best.

I ei mangfaldig verd vil det alltid vera forskjell på folk. Men det skal likevel ikkje «vera forskjell på folk» i den forstand at nokon har rett til å sjå ned på andre. Det er like sant når me ser oss tilbake i historia, når me møter folk på gata i dag og når me planlegg for framtida. Derfor treng me lærarar som ved eigne haldningar og fakta lærer elevane at menneskeverdet er 100%.