«Sex etter kristendomen»

Sex etter kristendomen

• Denne artikkelen av Rod Dreher,  stod opphaveleg (11. april 2013) i www.TheAmericanConservative.com  og er omsett og attgjeve her med løyve frå utgjevaren.

For tjuge år sidan, kom ferske president Bill Clinton til å gå på ei politisk landmine då han gjorde freistnad på å oppfylla eit valløfte om å tillata homofile soldatar å tenestegjera ope. Samkjønnsekteskap var knapt merkjande som ei politisk sak; landet var tri år ifrå den føderale Lova om forsvar for ekteskapet ["the Defence of Marriage Act"] og fire år før komikaren Ellen DeGeneres, i beste TV-sendetid, kom ut or skapet. {Omsetjarmerknad: Deretter vart «Sex after Ellen» eit slagord.}

Då fekk me det som historikarar ein dag kjem til å omtala som ein kulturell revolusjon. No går me inn i sluttspelet av kampen kring rettar for dei homofile og tolkinga av homoseksualitet. Dei konservative har møtt peikefingen, både i rettssalen og i aukande grad i folkedomstolen. Det er vanleg å oppfatta det slik at den einaste grunnen til å vera i mot samkjønnsekteskap er beinveges sneversyn eller religon, og korkje det eine eller det andre av desse to – slik er tokken i dag – har nokon plass når det gjeld å fastsetja lover og offentlege standardar.

Omfanget av nederlaget som dei moralske tradisjonalistane har lide kjem til å verta klårare og klårare etter kvart som eldre amerikanarar forlet scenen. Meiningsmåling etter meiningsmåling syner at for dei unge er homoseksualitet normalt og homoekteskap ikkje nokor stor sak, med mindre – so klårt – ein er i mot det, og då har ein i so fall tilnærma same moralske status som ein raseskiljeforsvarar seint i 1960-åra.

Alt dette er, faktisk, ei mykje større sak enn kva folk flest på begge sider innrømer og det for ein grunn som til og med dei største motstandarane av homorettar ikkje skjønar. I 1993 var det ei framsidesak i avisa  The Nation   som slo fast at saka om homorettane var høgdepunktet og kjernesaka i kulturkrigen:

«Dei kryssande frigjeringsstraumane i dag vert samla i homokampen. Homorørsla liknar på sume vis det momentet som andre grupper har røynt i fortida åt nasjonen vår, men han er òg noko meir, fordi den seksuelle identiteten er i gjenomgåande krise i heile folkesetnaden og homofile – ettersom dei både som subjekt og objekt var dei som stakk seg mest ut i denne krisa – har vorte tvinga til å finna opp ein heilskapleg kosmologi for å kunna fatta henne. Ingen seier at endringar kjem til å koma av seg sjølv. Men det er faktisk mogeleg at ein liten og forakta seksuell minoritet kjem til å endra Amerika for all tid.»

Dei hadde rett, og jamvel om ordet «kosmologi» kan slå lesarane som filosofisk sett noko storslege, var uttrykket beint fram profetisk. Kampen for rettane åt «ein liten og forakta religiøs minoritet» hadde ikkje kome til å vunne fram dersom den gamle kristne kosmologien hadde halde stand: Beint ut sagt so har saka om homorettane vunne fram nett fordi den kristne kosmologien har forvitra i det vestlege sinn.

Samkjønnsekteskap slær det avgjerande slaget i mot den gamle orden. The Nation's triumfalistiske retorikk frå to tiår attende er ikkje i ferd med å rotna på rot; radikalistane skjøna kva det stod om mykje betre enn mange andre – ikkje minst betre enn dei borgarelege apologetane for samkjønnsekteskap som eit konservativt fenomen. Homoekteskap kjem sannleg til å endra Amerika for all tid, på måtar som berre no vert synlege. For godt eller gale kjem det til å gjera oss til ein mykje mindre kristen kultur. Alt no gjer homoekteskap nett det.

Medan dei forfatta American Grace, den vidt ikring mykje omtala og fullfemnande studien av religøs tru og praksis i samtida og som kom ut i år 2010, la dei politiske vitskapsmennene Robert D. Putnam og David E. Campell merke til to inverse trendar, etter sosialvitskaplege mål, som begge byrja ikring 1990.

Dei fann at unge amerikanarar som rundt den tid kom i vaksenalderen, byrja å godta homoseksualitet som moralsk tillate i store hopetal. Dei såg òg at yngre amerikanarar meir og meir byrja å falla ifrå organisert religion. Den evangeliske boomen frå 1970- og 1980-åra stogga, og hadde det ikkje vore for tsunamien av spansktalande innvandring til USA, hadde den katolske kyrkja tapt tilhengjarar i same fart som den lengeminkande protestantiske hovudstraumen.

Grafikk ved Michael Hogue

Data deira synte at over tid var haldningane til moralske spørsmål ein god indikator på religøst engasjement. I ser var det slik at di meir liberal ein var til homoseksualitet di mindre truleg var det at ein påstod seg ha tilknyting til noko religiøst. Det var ikkje nett det at yngre amerikanarar hadde vorte ateistar. Det var heller slik at dei fleste såg på seg sjølve om «åndelege, men ikkje religiøse». Saman med ateistane og agnostikarane, utgjer desse «ikkje-noko-ane» [nones] – termen nones stammar frå Ptunam og Campell – den flokken i trusdemografien som veks snøggast.

Og sanneleg, ifylgje ein 2012-studie frå Pew Research Center, utgjer dei ein av tri amerikanarar under 30 år. Dette handlar ikkje berre om at unge folk gjer det unge ofte gjer, nemleg, dei held kyrkja på armlengdes avstand fram til dei slær røter. Greg Smith frå Pew fortalde NPR at denne generasjonen er meir religiøst utilknytt enn det tidlegare har vore registrert. Putnam, Hardvard-akademikaren som er best kjend for den bestseljande kulturstudien Bowling Alone, har sagt at det ikkje er nokon grunn til å tru at dei kjem til å venda attende til kyrkja i noko større tal etter kvart som dei eldest.

Putnam og Campell var i American Grace nøye med å seia at korrelasjonen ikkje er å tolka som ei årsak, men dei peika likevel på at etter kvart som homoaktivisme flytte seg nærare sentrum i det amerikanske politiske livet – rundt rekna då The Nation køyrde ovannemnde framsidesak, var den livlege rolla mange kristne leiarar tok på seg når det galdt å gå i mot homorettar med  på å framandgjera unge amerikanarar frå organisert religion.

I ei samtale over ein middag ikkje lang tid etter at American Grace vart utgjeven, fortalde Putnam meg at dei kristne kyrkjene kom til å måtta liberalisera det dei lærer ut om sex dersom dei skulle ha von om å halda på lojaliteten til dei yngre generasjonane. Dette kan til å byrja med synast som ein rimeleg konklusjon, men røynslene frå dei liberale kyrkjesamfunna i Amerika talar imot denne oppskrifta. Hovudstraumen av protestantiske kyrkjer, som har vore mykje meir godtakande når det gjeld homoseksualitet og seksuell frigjering ålment, har halde fram med den sterke nedgangen dei har hatt i medlemstala.

Det tykkjest som om når folk kjem fram til at den historisk normative kristendomen tek feil om sex, so finn dei seg stort sett ikkje nokor kyrkje som godkjenner deira liberale syn. Dei sluttar heller å gå til kyrkje heilt og halde.

Dette reiser eit kritisk viktig spørsmål: Er sex sjølve krumtappen i den kristne kulturelle orden? Er det verkeleg tilfelle at det å kasta frå seg den kristne læra om sex og seksualitet er å ta bort den faktoren som gjev – eller gav – kristendomen makt som ei sosial kraft?

Jamvel om han gjerne ikkje hadde kome til å sagt det med same ord, so hadde den eminente sosiologen Philip Rieff truleg svara ja. Rieff si landemerkebok frå 1966, The Triumph of the Therapeutic, analyserer det han kallar Vesten si «bortkonvertering» frå kristendomen. Nær alle innrømer at denne prosessen har vore på veg sidan opplysningstida, men Rieff synte at han hadde nådd eit lang meir framskride stadium enn dei fleste – ialfall dei fleste kristne – hadde teke inn over seg.

Rieff, som døydde i 2006, var ein ikkjetruande, men han skjøna at religion er nykkelen til å forstå einkvar kultur. For Rieff kunne essensen av kva helst – og kvar – kultur lesast av ved hjelp av det kulturen sette forbod mot. Kvar kultur påfører medlemene ei rekkje moralske krav, grunngjevne med det å tena felles føremål, og hjelper dei å hanskast med desse krava. Ein kultur må ha ein kultus – ei kjensle av orden, ein kosmologi som fester desse moralske krava i eit metafyisk råmeverk.

Du ter deg ikkje slik og ikkje på den måten fordi det er godt for deg, du gjer so fordi denne moralske visjonen er koda rett inn i røynda di sjølv. Dette er grunnlaget for naturlovteorien, som har stått i sentrum i samtida sin sekulære argumentasjon imot samkjønnsekteskap (men som ikkje har makta å overtyda ein einaste).

Rieff, som skreiv i 1960-åra, identifiserte den seksuelle revolusjonen, jamvel om han ikkje nytta den termen – som ein hovudindikator på bortfallet av kristendomen som ei kulturellt avgjerande kraft, han skreiv at «avvisinga av seksuell individualisme» var «svært nær kjernen av den symbolikken som ikkje har makte å halda stand». Han meinte at avkallet på den seksuelle autonomien og sensualiteten til den heidne kulturen, var heilt sentralt i den kristne kulturen – ein kultur som, på avgjerande vis, ikkje berre gav avkall på men òg omdirigerte det erotiske instiktet. At Vesten i snøgg takt nypaganiserte seg kring sensualitet og seksuell frigjering var eit kraftfullt teikn på undergangen åt kristendomen.

Det er nær uråd for dagens amerikanarar å skjøna kvifor sex var ei so viktig sak i den tidlege kristendom. Saraha Ruden, den Yale-utdanna klassikar-omsetjaren, forklårar kulturen som kristendomen framstod i, i boka hennar Paul Among The People frå 2010. Ruden held fram at det er svært ignorant å sjå på apostelen Paulus som ein dyster tidlegpuritanar som kom frå himlen ned over happy-go-lucky heidne hippiar og bad dei om å slutta å ha det moro.

Faktisk vart Paulus si lære om den seksuelle kyskleiken og giftarmålet motteke som frigjerande i den pornografiske, seksuelt utnyttande gresk-romerske kulturen på den tid – utnyttande serleg av slavar og kvinner – verdet åt desse låg for det meste i deira evne til å avla born og tilby seksuell nyting. Kristendomen, slik han vart artikulert av Paulus, verka ein kulturell revolusjon og heldt attende og kanaliserte det mannlege eroset, og lyfte statusen åt både kvinna og den mennesklege kroppen, og infuserte ekteskapet – og den ekteskaplege seksualiteten – med kjærleik.

Det kristne ekteskapet, skriv Ruden, var «so annleis frå alt før og etter som bodet om å snu det andre kinnet til». Poenget er ikkje at kristendomen berre, eller hovudsakleg, handla om å revurdera seksualtiten men at sex i den kristne antropologien fær ei ny og onnorleis tyding, ei tyding som kravde eit radikalt skifte i framferd og kulturelle normer. I kristendomen kan ein ikkje skilja det folk gjer med seksualiteten deira frå det den mennesklege personen er.

Det hadde vore absurd å hevda at den kristne sivilisasjonen nokon gong nådde ein gullalder med sosial harmoni og seksuell sæle. Det er lett å finna æraer i den kristne soga då dei kyrkjelege autoritetane var overopptekne med seksuell reinleik. Men som Rieff innrømer so etablerte kristendomen ein måte å herda det seksuelle instiktet, byggja det inn i felleskapen og dirigera det på positive måtar.

Det som gjer vår eigen æra annleis i høve til fortida, seier Rieff, er at me har slutta å tru på det kristne, kulturelle råmeverket, og likevel har me gjort det uråd å tru på noko anna  i staden som gjer det kulturar må gjera: Tøyma dei individuelle lidenskapane og kanalisera dei kreativt i mot felles føremål.

Det er heller slik, i den moderne æraen, at me har snudd om rolla til kulturen. I staden for å læra oss kva me må avskjera oss sjølve ifrå for å vera siviliserte, har me eit samfunn som fortel oss at me finn mål og meining i å fria oss sjølve frå dei gamle forboda.

Korleis det vart slik er ei komplisert soge som involverer soga om korleis humanismen oppstod, at opplysningstida kom og moderniteten si koma. Som filosofen Charles Taylor skriv i det religiøse og kulturelle historiemeisterverket A Secular Age, so er det slik at «Heile den etiske stillingstakinga åt moderne menneske går utifrå, og fylgjer av, at Gud er daud (og saman med honom, so klårt, det meiningsfulle kosmos)». Å vera moderne er å tru på den individuelle attrå ein sjølv hyser som sjølve arnestaden for autoritet og sjølvdefinering.

Gradvis har Vesten mist kjensla for at kristendomen hadde mykje med den siviliatoriske orden å gjera, skriv Taylor. I det tjugande hundreåret vart det å kasta bort kristne ideal kring seksualiteten i aukande grad identifisert med helse. I laupet av 1960-åra kom overtydinga om at det å uttrykkja seg seksuelt var helsesamt og godt – di meir, di betre – og dette med at seksuell attrå var innebygd i den personlege identiten ein har kulminerte i den seksuelle revolusjonen, den livbringande ånda som heldt fram at fridom og autentisitet kunne ein finna ikkje i seksuelt atterhald (det kristne synet) men i det å uttrykkja og hevda seg seksuelt. Det er den måten moderne amerikanarar krev fridom på.

For Rieff, er vår tid eit serleg slag av ein «revolusjonerande epoke» fordi denne revolusjonen, etter sin eigen natur, ikkje let seg institusjonalisera. Ettersom han fornektar at det er mogeleg med felles kunnskap om bindande sanningar som overgår det individuelle, kan ikkje revolusjonen etablera ein stabil, sosial orden. Som Rieff karakteriserer det, er «svaret på alle ‹kvifor›-spørsmål alltid berre eit ‹meir›».

Den etterkristne kulturen vår er difor ein antikultur. Me er overtydde om at den moderne logikken og myten om den individuelle fridomen kjem til å halda fram med å fortæra restane av den gamle orden, overtydde om at sann glede og harmoni kjem til å verta vår so snart alle grenser har vorte annulerte.

Homoekteskap signaliserer den endelege triumfen åt den seksuelle revolusjonen og detroniseringa av kristendomen fordi det fornektar hovudkonseptet i den kristne antropologien. I klassisk kristen lære er den gudegjevne sameininga av mann og kvinne ein ikon [eit bilete] på sambandet mellom Kristus og Hans kyrkje og til slutt tilhøvet mellom Gud og all skapningen. Dette er grunnen til at homoekteskap negerer den kristne kosmologien, som me òg hentar det moderne konseptet om menneskerettar og andre fundamentale moderne goder ifrå. Om me kan halda på desse godene i den postkristne epoken står att å sjå.

Det står òg att å sjå om me kan halda på kristendomen utan å godta den kristne kyskleiken. Undersøkjingane til sosiologen Christian Smith når det gjeld det han omtala som «moralistisk-terapevtisk deisme» – den feelgood pseudokristendomen som har kome istaden for den mormative utgåva av trua i dagens Amerika – gjev ymt om at oppgåva kjem til å verta sers krevjande.

Konservative kristne har tapt kampen om homoekteskap og, som me har sett, dei tapte tiår før nokon eingong tenkte på samkjønnsekteskap som noko mogeleg. Homoekteskap-proponentar vann fram so raskt fordi dei synte folk at det dei kjempa for var samsvarande med det dei fleste etter-1960-amerikanarar frå før trudde på vedrørande meininga med sex og ekteskap. Spørsmålet vestlege kristne møter no er om dei kjem til å mista kristendomen heilt og halde i denne nye tilstanden.

Alt for mange av dei trur at samkjønnsekteskap berre er eit spørsmål om seksuell etikk. Dei greier ikkje å sjå at homoekteskap, og den samtidige kollapsen når det gjeld ekteskap mellom fattige og arbeidarklasseheteroseksuelle, heilt ut er logisk gjeve den autonome individualismen som moderniteten held so heilag og som vert omfamna av samtidskulturen – ja, sanneleg av mange av dei som kallar seg sjølv kristne. Dei fær ikkje med seg at at kristendomen, rett forstått, ikkje er eit moralistisk-terapevtisk hjelpemiddel for borgarleg individualisme – eit vanleg svar mellom amerikanske kristne og eit svar Rieff avviste i 2005 som «berre patetisk» — men er radikalt i mot den kulturelle orden (eller uorden) som råder i dag.

Dei kjempar kulturkrigen moralistisk, ikkje kosmologisk. Dei har ikkje berre misst kulturen, med mindre dei skjønar innhaldet i kampen og byter strategi for å kunna kjempa kosmologisk, kan dei koma til å – innan få generasjonar – missa religionen sin.

Ein kultur byrjar å døy når dei normative institusjonane sluttar å kommunisera ideala på måtar som held fram å vera invertes overtydande, skriv Rieff. Og etter det målet, er kristendomen i Amerika, om ikkje til og med amerikansk spiritualitet, i dødsfare. Framtida er ikkje avgjort på førehand: Taylor deler mykje av Rieff si historiske analyse men finn større von i potensialet for fornying. Likevel, dersom trua ikkje kjem til hektene, kan den historiske obduksjonen koma til å konkludera at homoekteskap ikkje var ei årsak men eit symptom, teiknet som viste den terminale tilstanden åt pasienten.