"I slikt vær, da får du bønner, Gud!"

"Å reise seg etter en rystelse"
I ei fullsett Ytre Herøy kyrkje høyrde eg i går Per Arne Dahl tale og bli intervjua om "Å reise seg etter en rystelse", som også er tittelen på siste boka hans. Blant dei store "rystelsane" som han har kome i nærkontakt med, nemnde han massedrapa her til lands 22. juli 2011, med 77 offer, dei fleste unge, og tsunamien i Asia i jula 2004, som også konkret kom av ei "rysting", eit jordskjelv.

60 år sidan storulykka i Vesterisen
Ulykka eg vil omtale, ligg fjernare i tid, men nær nok for folk i vår kommune, og ho har fellestrekk med begge desse katastrofane. Som under tsunamien var årsaka ein uberekneleg natur, og som i juli i fjor gjekk nesten 80 liv tapt, dei fleste unge. Det var i Vesterisen det hende, aust for Grønland og nord om Island, i april for seksti år sidan. Ein arktisk orkan råka området der ishavsskuter frå Sunnmøre og Troms var på selfangst. Ei av desse var "Rundøy" av Ålesund med den 19 år gamle førstereisguten Rasmus Fløtre frå Lauvstad i Volda ombord. Litt av det han fortalde til Regionavisa no i vår vil eg referere:

Knust skute utan straum i ferd med å ise ned
"For å unngå nedskruing måtte skipperen gå med skuta mellom to isfjell, men eit isflak kom i vegen og hindra framdrifta. I den sterke straumen kom skuta i klem mellom isfjella. Det høyrdest eit voldsamt brak. Dekksplankar og andre ting vart pressa saman og knust. Frå isfjella kom det også eit større snø- og isras, som uhindra hamna på dekk. Skuta vart liggjande ei stund og skjelve, som i ei slags krampe. Så med eitt trekte isfjella seg attende, "Rundøy" kom fri og var i gjennom. Akslingane til hjelpemotorane for lysaggregat og pumper var gått rett av. Dekksplankane og ishuda hadde gitt etter, men ikkje brotna. All lys og varme var borte. På dekk låg mange tonn med is og snø som måtte vekk. Skuta tok inn vatn, og vi hadde berre ei gammal, tungdriven handpumpe til hjelp. Vi vart inndelte i to skift, Den eine gruppa skulle pumpe utan opphald. Det andre laget skulle banke is frå rigg og dekk. Sjøskvetten fraus til is og la seg som eit tungt teppe med fare for nedising. Stormen var så sterk at vi måtte krype saman for ikkje å bli førte over rekka. Alt var mørkt og kaldt. Det fanst lite mat. Søvn vart det lite av. I kulden vart provianten botnfrosen. Det var fjerde døgnet med storm, og vi var utslitne. Hendene hadde frostskader, og kroppen var stiv og støl. Ytterkleda var stivfrosne og dekte med is og snø. Sidan stormen hadde vart så lenge, hadde vi eit håp om at veret snart skulle bli betre. Så feil kunne vi ta.

Inferno i ein arktisk orkan
Det motsette skjedde. Det var som om jordkloden skulle gå under. Himmelen vart beksvart. Det var ikkje skilje mellom natt og dag. Iskrystallane i vindrossene stakk som knappenåler i munn og hals så det var nærast umogleg å puste. Det var eit umenneskeleg slit berre å halde seg på føtene. Det var likevel inga bøn. Dekkspumpa måtte gå, og isen i riggen måtte vekk. I dei aller verste kasta var orkanen så sterk at den halvmeter tjukke stormasta skalv som eit ospetre. Dei meir enn halvtomme tjukke riggvaierane stod i eit slik spenn at når orkanvinden bles gjennom dei, høyrdest det ut som eit kjempestort orkester. Ein kan ikkje med ord skildre den ufattelege vindstyrken, skruisen, isfjella og det enorme uveret.

Siste farvel frå ei dødsdømd skute
Over radio fekk me kontakt med fangstskuta "Buskø". Skipperen der kunne fortelje at orkanen hadde feia bort isen som verna dei, og var så sterk at han ikkje greidde å snu skuta opp mot vinden. Siste utveg var å gå ut i havet og sløre langs iskanten. Det var ikkje vanskeleg å høyre på målet til denne store ishavskjempa at han no visste kva dette innebar. Han bad oss ta med helsing, om me då skulle vere heldige og kome oss heim. Han nemnde at fangstskuta "Pels" frå Tjørvåg (i Herøy) og nokre nordlandsskuter låg i same området. Veret der var meir enn ekstremt.... Dette var vel det siste livsteiknet me høyrde frå "Buskø".

Kamp på livet for å halde skuta flytande
På vår eigen båt steig sjøen sakte, men sikkert inn over dekk. Det var sjø blanda med olje og selblod i alle lugarane. Maskinisten melde at sjøen nesten nådde svinghjulet på hovudmotoren. Stansa den, var alt håp ute. Ukjende krefter kom fram. Krefter som ligg på botnen av sjela og berre kjem fram når ein er nær dødsgrensa. Dekkspumpa fekk atter ny kraft, og isen i riggen voks for ei stund noko mindre. Ingen sa eit ord. Det var likevel nyttelaust i den sterke vinden. Kjøtsåra og frostskadene på hendene blødde jamt og fraus så til is, som ein deretter måtte skjere bort med kniv. Me hadde nesten ikkje kjensle att i kroppen. Dette lindra smertene. Votter og ytterklede var gjennomtrekte av sjøvatn og størkna blod. Leppene var sprokne. No var grensa nådd, og det visste vi alle. Ei usynleg yttergrense som ein ikkje kunne stige over utan at livet tok slutt. Det var forferdelege bilde som festa seg i minnet, og kjem att når eg let att auga, som om det hende i går. Eg var i ørska og fantaserte om varme, opplyste salar der eg høyrde vakker musikk og såg eit fantastisk lys. Andre gonger såg eg grøne enger og rennande bekkar, eller eg kunne vere komen inn i stova heime med kjende og kjære. I slike ustabile stunder måtte vi passe på kvarandre. Det var ikkje anna vi kunne gjere enn å halde på med pumping og isbanking så lenge skuta heldt seg flytande. Det var ikkje lenger håp. Det skjønte alle. Det var likevel ingen panikk ombord, ikkje skrik eller rop eller uro. Ein nesten umerkande gråt eller ei stille bøn kom fram mellom sprokne og opphovna lepper. Ei bøn kanskje om at den allmektige måtte ta vare på dei som var att heime. Nokre stille og rolege tankar. Ei indre ro i eit siste farvel.

Håp om berging
Då var det noko som hende. Det kom liksom heilt ut av det blå. Det var ikkje same hylinga, ikkje den same vindstyrken, ikkje det same voldsomme uveret. Var det nokon av dei andre som merka det? Var det sant? Fanst der eit ørlite håp om berging? Vinden heldt faktisk på å spakne. Etter meir enn seks døgn med eit umenneskeleg uver var der likevel håp. No måtte vi handle fort. Alle mann vart sette inn med å pumpe. Etter timar med forferdeleg blodslit gjekk sjøen så langt ned på skutesida at vi kunne sjå på skadane. Mjølsekkane i proviantromet vart tømde og brukte til å tette dei største sprekkene i skutesida. Mange var så utslitne at dei sovna der dei stod eller sat. Maskinisten fekk rigga til eit naudaggregat som dreiv lensepumpa og noko naudlys, slik at ein kunne arbeide også om natta. Vi fekk oss litt varm mat og sterk kaffi. Då steig humøret. På heimturen ville skuta gå i alle retningar. Det var som om akterenden ikkje ville følgje baugen og resten av båten. Det viste seg seinare at alle spanta i midtre del av båten var knekte.

Ettertanke
Då vi kom heim, fekk vi vite at skutene "Pels" og "Buskø" frå Sunnmøre og "Ringsel", "Brattind" og "Vårglimt" frå Troms var sakna. 46 koner og 98 umyndige barn miste forsørgjarane sine dette ulykkesåret. 79 mann kjempa for livet, men kom aldri heim til familien sin. Til femtiårs-minnedagen for forlisa vart  eg bedt om å skrive eit dikt til ære for dei som kom bort. Det vart framført i Hareid kyrkje der meir enn tusen menneske var tilstades."

Så langt Rasmus Fløtre. Diktet hans har 18 vers, og dei to siste vil eg sitere her:

Det var ven og kameratar, det var far og son og bror
som i natt og myrkre fann si våte grav.
Det var menneske i kvardagen som vart heltar der om bord
i sin kamp for kone og born på opprørt hav.

Eg har stundom sendt ein tanke til deg som er så stor
at du aldri treng ein Gud, og til å be.
Eg sku' gjerne sett deg skjelvande i dødsangsten om bord
der du djupt i bøn fekk bøye dine kne.

Hvaför finns ropet?
Rasmus Fløtre som fortel denne historia og har skrive desse to versa, er no 79 år. Han har drive kafé og restaurant i Volda og fleire musikkforretningar på Sunnmøre. Han har vore aktiv i idretts- og ungdomsarbeid og vore med i fleire orkester og band. Han har også vore formann i Volda reiselivslag, president i Volda Rotary og organist i frimurarlosjen. Dei grufulle hendingane i isen for seksti år sidan har han helst vilja gløyme om det var råd, og først siste åra vore villig til å snakke om.  Siste verset viser at det finst stunder då menneske treng ei gudstru å stø seg til. Somme vil sjå det som bevis for at tanken om Gud er menneskeskapt. Men kanskje kan sjølv desse undre seg med Pär Lagerkvist, som spør:  "Men hvaför finns ropet?"

"Om du tror på gud
och nogon gud inte finns
Så ar din tro et enda större under
Då er den verkligen nogon ting ofattbart stort
Varför ligger det en varelse nere i mörkret
ock ropar på nogot som inte finns?
Hvarför forholler det seg så?
Det finns ingen som hör att nogon ropar i mörkret
Men hvaför finns ropet?"

Verset er henta frå den siste diktsamlinga hans, "Aftonland", som kom i 1953, året etter denne tragiske ulykka i isen. Overskrifta mi er henta frå "Juleaftenen" av Henrik Wergeland, eit sterkt dikt om kulde både i hjarte og natur.