Berre kulturimperialisme?

«Kulturimperialisme» er eit ord som alltid kjem opp viss nokon utanfor dei indre misjonskretsane skal seia kva kristen misjon er. Det er ikkje tilfeldig. Kristne kyrkjer og misjonsverksemder har både legitimert og vore ivrig reiskap for overgrep frå kolonimakter og storsamfunn.

Den samiske historia i Noreg er eit eksempel på det. Men den blir småtteri ved sida av den latin-amerikanske historia om det spanske imperiet. Historikarar meiner at det katolske kongeparet Isabella og Ferdinand sin kristendom var sjølve drivkrafta i den usæle blandinga av kristning, plyndring og erobring som la heile sivilisasjonar i grus på 1500-talet.

Ein raud tråd

I 2015 ba pave Frans «audmjukt om tilgiving» for desse syndene i Guds namn. Samstundes minna han om at det var «tusenvis av prestar som kjempa i mot sverdet sin logikk med korset si makt». (Er det berre eg, eller høyrer andre også klassikaren «Gabriel's Oboe» frå filmen The Mission for sitt indre øyre?)

Det går ein raud tråd frå læresveinen Peter og apostelen Paulus, til Martin Luther, til Latin-Amerika og vidare til dei nordiske språkekspertane som akkurat nå omset Bibelen til nord- og sørsamisk.  Jesu nærmaste venner forstod plutseleg at bodskapen om Guds kjærleik og frelse ikkje var reservert for jødar. 1.500 år seinare innsåg Luther at vanlege tyskarar hadde rett til å høyra evangeliet (det betyr jo «gode nyheiter», for svingande!) på sitt eige språk.

Det ligg ei djup rettferd i dette, ei eksistensiell stadfesting av likeverd for alle språk og difor også kulturar.

Etter at Guds ord var like bra på bondetysk som på prestelatin, kunne soknepresten Nils Stockfleth omsetja Det nye testamentet til samisk i 1840 og seia at eit kvart folk hadde rett til å «udvikle sit Sprog og sin Nationalitet». Den kyrkjelege rasismen og fornorskingspolitikken blei snart hardare, men Stockfleth er ein del av den raude tråden.

Nedst på stigen

Då eg vaks opp, langt frå Sápmi, greidde misjonsbladet «Santalen» å gjera situasjonen til eit urfolk i Andesfjella viktig for mange nordmenn. Cañariane stod nedst på samfunnsstigen i Ecuador. Midt i Cañardalen var hallingdølen Sigrid Løvdokken jordmor-misjonær i 38 år. Ein føremiddag i 1996 såg eg henne ta i mot eitt av dei omtrent 10.000 barna som har blitt fødde på den vesle fødeklinikken ho dreiv. Ein livlaus gut greidde seg akkurat etter mora sin altfor lange tur på båre i fjellheimen og på eit pickup-lasteplan.

Etterpå konstaterte eg at det eg hadde lese i Santalen-reportasjane stemte: «På fødeklinikken i Nar kan indianarkvinnene føda med hatten og stakken på, slik dei føretrekk.» Målet var å heva statusen til cañariane sin kultur og levemåte – ikkje minst i eigne auge. Det stod ikkje i vegen for å driva helseopplysing, og bevisstgjering av kvinnene i eit mannsdominert samfunn.

Kulturpåverknad

Same året kunne cañindianarane feira to store kulturelle hendingar: Det nye testamentet kom på deira kichwa-dialekt (quichua) og ei stor pioner-lærebok i språket blei utgitt, med fullstendig grammatikk og ordbok.

Alt dette misjonsarbeidet var kulturpåverknad på mange plan – også kamp for minoritetskultur i eit majoritetssamfunn. Men kulturimperialisme?

I dag er den vesle fødeklinikken nedlagt, men i den  lutherske kyrkja kan ein framleis høyra vaksne cañarindianarar snakka stolt om sin eigen kulturarv – og om at dei er takksame for at misjonærane gav arven verdi.

Og ved nokre skrivebord i Norden bevarer og utviklar samiske språkekspertar sitt eige språk saman med bibel-redaktørar frå majoritetskulturen. Det er den same raude tråden.

FØRST PUBLISERT I VÅRT LAND, 09.02.2017