Finst det grenser for jakta på foster med Downs syndrom?

Eit stort fleirtal i Biotekno­logirådet har tilrådd at Universitets­sykehuset i Nord-Norge får ta i bruk ein ny og meir presis blodprøve som kan spore opp foster med mellom anna Downs syndrom. Blodprøven fangar opp DNA frå fosteret i mors blod.

Metoden vert kalla NIPT – ei forkorting for det engelske namnet Non-Invasive Prenatal Testing. Det inneber at du kan finne arvestoff frå fosteret utan å stikke­ for å hente ut fostervatn eller ein prøve av morkaka. Sjuke­huset i Tromsø har søkt om å få ta i bruk denne blodprøven i staden for eit anna sett av blodprøvar som i dag kartlegg om det er auka ­risiko for Downs syndrom eller to andre trisomiar­ – tilstandar med tre og ikkje ut utgåver av kromosom i arvestoffet.

Fleire med Downs. Fleir­talet argumenterer, som Kristin ­Hal­vorsen og Ole Johan Borge i Bioteknologirådet gjorde greie for i ein kronikk her i avisa sist veke, ikkje minst med at vi med NIPT vil oppdage fleire foster med mellom anna Downs syndrom. Og det vil bli behov for færre fostervassprøvar og morkakeprøvar som har ein mindre risiko (kring ein halv prosent) for spontanabort som følgje av sjølve stikket for å ta prøven.

Konklusjonen er at når vi først tillet fosterdiagnostikk for å ­avdekkje Downs syndrom og andre trisomiar, må vi godta også denne testen: «Gravide som trenger fosterdiagnostikk, må få tilgang til den mest hensiktsmessige testmetoden – selv om NIPT reiser viktige etiske spørsmål», meiner fleirtalet.

Dei etiske spørsmåla får altså ikkje fleirtalet til å seie at her må vi stoppe opp: Prøven kan gjerast i god tid før grensa for sjølvvald abort. Og prøven kan på sikt gje mykje informasjon om sjukdommar og tilstandar hos fosteret – og den vil også kunne avdekkje andre eigenskapar som kjønn.

Å ta i bruk NIPT i dag er klart dyrare enn dei blodprøvane som testen skal erstatte. Det meiner fleirtalet er greit. Poenget er ikkje kronene i seg sjølv, men det signalet dette sender til dei gravide: Samfunnet meiner det er viktig å tilby meir presise testar for å finne Downs syndrom (og Trisomi 13 og 18) – så viktig at verken viktige etiske innvendingar eller større utgifter skal bremse jakta. Det er, seier mindretalet i rådet, «et tydelig signal til personer med trisomier og bryter med idealet om et samfunn der det er plass for alle».

Vi skal vere medvetne om at å ta i bruk denne nye testen kan – eller vil – auke presset både for å ta fostertesten og ta abort ved funn av Downs syndrom eller dei to andre tilstandane.

Påfallande. Det påfallande er at det store fleirtalet i Bioteknologirådet ikkje eingong meiner at vi skal vente på ein breiare debatt om fosterdiagnostikken i ei tid med stadig nye tekno­logiske landevinningar. Den debatten kan og bør takast i ei varsla stortingsmelding som skal evaluere Bioteknologilova. Fleirtalet meiner testen må kunna takast i bruk så raskt som styresmaktene får handsama den. Det har KrFs Olaug Bollestad i intervju i Dagen rett nok minna om vil bryte med Samarbeidsavtalen mellom KrF, Venstre og regjeringspartia og at det difor er politisk uråd før 2017.

Men det er påfallande at fleirtalet i Bioteknologirådet ikkje brukar denne saka for sjølv å formulere nokre viktige grenser for kor langt vi skal kunna gå.

Ein dag må vi rekne med at NPIT kan gjennomførast utan bruk av fostervassprøvar og ­
mor­kakeprøvar i det heile. Å bruke denne testen åleine for å få sikkert svar gjennom fosterceller i mors blod, har vore forskardraumen i mange år. Kva slags grensesteinar skal vi ha då? Den einaste grensa fleirtalet held fast på, er at testen i dag berre skal vere tilbod til dei gruppene som får tilbod om fosterdiagnostikk. Men desse grensene – mellom anna aldersgrensa på 38 år – er under stadig press.

Ingen grenser? Ifølgje rådsfleirtalet er premissane at når vi først tilbyr fosterdiagnostikk, må «den mest hensiktsmessige metoden» brukast. Det er ein ­argumentasjon som sklir akku­rat så langt det passar til ei kvar tid. Den same argumentasjonen kan brukast for å ta stadig nye steg med denne blodprøven, og snart er det ikkje sikkert det finst vesentlege grenser tilbake – ikkje for kven som kan få tilbodet, ikkje for kva tilstandar som kan avslørast med statens hjelp og ikkje for kor tidleg kunnskapen om fosteret kan framskaffast.

Dei som argumenterer for s­tadig betre metodar i fosterdiagnostikken avviser at sorteringssamfunnet er på full fart inn. Men kor mange steg kan ein gå? ­Argumentasjonen for NIPT viser ei god evne til å tenkje etikk slik ein sel strikk i metervis.

FØRST PUBLISERT I VÅRT LAND 14.10.2016