Spynorsken sin revansj

Den første morgonen Are Kalvø si humorspalte stod på trykk i Aftenposten, var det nokre abonnentar som sette kaffien i halsen. Ikkje fordi dei har dårleg humor, men fordi det er provoserande med nynorsk i aviser.

Grautmålet

Sjølvsagt er nynorsk eit vakkert språk. Googlar du «bokmål er vakkert», får du ikkje eit einaste treff. Nynorsk derimot, passar til kjærleiksdikt, Tarjei Vesaas-bøker og Jon Fosse-teater. Ikkje til så mykje anna. Her er folk med høg utdanning gjerne einige med dei som skreiv «spynorsk» på ordlista på ungdomsskulen. Nynorsk er som alle veit sidemål, og sidemål senkar karaktersnittet til arvingen: Meir matematikk er betre for min Preben. Han ser jo føre seg ei firmaframtid på Lysaker.

Språkrådet sin siste tilstandsrapport slår fast at dei fleste nynorskbrukarar normalt ikkje kan nytta nynorsk i arbeidet, viss dei jobbar i næringslivet. Nynorskjournalistar får normalt heller ikkje nytta nynorsk i dei riksdekkjande avisene. Når det skjer, har kommentarfelta gjerne tilbakemeldingar som «jeg hater nynorsk, hun skulle heller skrivd på svensk». Journalistane får sinte e-postar og telefonar frå folk som er frustrerte over grautmålet og ber dei skriva «vanleg norsk». Men blir dei meir audmjuke av den grunn? Neidå, dei pressar seg fram.

Tilbakelent

Are Kalvø er ikkje lenger åleine i Aftenposten. Stadig fleire skribentar banar seg veg frå «det nynorske kjerneområdet» til hovudstaden utan å leggja målet igjen heime. På Dagbladet si bakside skriv eks-vêrmeldar Eli Kari Gjengedal om vêret kvar helg. Forfattaren Agnes Ravatn leverer nokre av Noregs beste kommentarar i same laurdagsutåve. Dei er blitt merkevarer og treng ikkje gå rundt med «Nynorsk er tøft»-t-skjorter frå Mållaget. Dei skriv berre tilbakelent nynorsk.

«Nynorsk er eit svært godt nyheitsspråk fordi det gjev meg enklare ord», uttalte Ingunn Solheim i NRK nyheiter til ein nettavis forrige onsdag. Årets vinnar av Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar for 2014 kallar seg ikkje nynorskaktivist eingong. Frekk som ho er, brukar ho berre det språket som fell naturleg.

Sannsynlegvis er det målkamp gjennom mange år som har skulda for at at dagens nynorskgenerasjonar nektar å forstå at språket deira skulle vera eit problem. Motkultur kan ofte vera ei næringsrik jord å veksa i, og Ivar Aasen sin åker avlar fram stadig fleire skribentar som det er vanskeleg å oversjå. Det kan rett og slett skapa problem for konservative riksavisredaksjonar. Kvifor kan dei ikkje berre halda seg mellom dei stive permane til Samlaget?

Plagsamt?

Då Agnes Ravatn fekk Ungdommens kritikerpris 2014 for romana Fugletribunalet tidlegare i vår, blei ikkje n-ordet nemnt ein einaste gong under utdelinga. Bortsett frå av henne sjølv, «som ikkje kunne dy meg, men måtte spørja om ungdomane ikkje syntest det var plagsamt med språket. Men nei, det var det ingen av dei som syntest», fortalde ho meg i etterkant.

Det er ikkje tilfeldig. Pennane som formar dagens nynorsk har det naturlege, ledige og talenære skriftspråket som ideal. Det er ikkje alvorlege puristar med rigide tradisjonsformer som er heltane for ungdommane som les Fugletribunalet. Sikkert heller ikkje for dei to einaste elevane i Oslo som har nynorsk som hovudmål: Ayaan Hersi (13) og Medna Israilova (16) med bakgrunn frå Somalia og Tsjetsjenia.

Meir tilgjengeleg

For under ei veke sidan fekk dei og resten av landet Grunnlova anno 14. mai 2014 i gåve frå Stortinget. Politikken sine uransakelege vegar gjorde at me fekk henne i to jamstilte versjonar: Den eine på riksmål – med formuleringar som «Jord og bosloddkan ikke forbrytes» – og den andre på lettbeint nynorsk. Omsett til forståeleg norsk blir det «Ingen kan bli frådømd sin faste eigedom eller heile eiga si på grunn av eit brotsverk», som det står i nynorskversjonen. Denne utilsikta nynorskrevansjen er det Ravatn som har påpeikt.I Dagbladet viser ho ironien i at den utrøyttelege nynorskmotstandaren professor Finn-Erik Vinje sin riksmålsversjon bidrar til at «vanlege folk i staden les den langt meir tilgjengelege nynorskutgåva av landets viktigaste tekst».

Nokon ville kanskje sagt at han har skote seg sjølv i foten med riksmålskanona. Så langt ser det i alle fall ikkje ut til at han får rett i at nynorsken snart vil døy ut. Folk les nemleg det dei vil.